Nhà ở xã hội và những định hướng phát triển ở Việt Nam trong thời gian tới

Để thực hiện thành công kế hoạch đến năm 2030 xây dựng được 1 triệu căn nhà ở xã hội theo Quyết định 338 ngày 3-4-2023, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành phê duyệt Đề án “Đầu tư xây dựng ít nhất 1 triệu căn hộ nhà ở xã hội cho đối tượng thu nhập thấp, công nhân khu công nghiệp giai đoạn 2021 – 2030” sẽ cần sự nỗ lực từ rất nhiều phía. Đây là cơ hội hiếm có khi cả nước tập trung cao độ trí tuệ và mọi nguồn lực cho công tác xây dựng nhà ở xã hội một cách quyết liệt với khối lượng lớn trong thời gian không dài. Nhiệm vụ này đầy thách thức, nhưng cũng là một cơ hội lớn để đạt mục tiêu chính trị xã hội của Việt Nam trong kỷ nguyên mới.

1. Tình hình thực hiện chính sách nhà ở xã hội hiện nay

Trong quá trình thực hiện đường lối đổi mới, Đảng ta luôn quan tâm, đổi mới chính sách nhà ở, coi đây là một trong những nhiệm vụ quan trọng để thực hiện an sinh xã hội. Chính sách về nhà ở thể hiện trong các nội dung về bảo đảm an sinh xã hội tại các nghị quyết của Đảng. Và được quy định trong văn bản có giá trị pháp lý là Hiến pháp, Hiến pháp năm 2013 thừa nhận quyền có nhà ở, trong đó “Mọi người có quyền sở hữu về thu nhập hợp pháp, của cải để dành, nhà ở…” (Điều 32). Để đảm bảo quyền đó “Nhà nước có chính sách phát triển nhà ở, tạo điều kiện để mọi người có chỗ ở” (khoản 3, Điều 59). Để cụ thể hóa quyền này theo tinh thần của Hiến pháp, Luật Nhà ở ra đời quy định chi tiết, cụ thể hơn, Luật Nhà ở năm 2023 quy định “Nhà ở xã hội là nhà ở có sự hỗ trợ của Nhà nước cho các đối tượng được hưởng chính sách hỗ trợ về nhà ở theo quy định của Luật này”.

Chính sách phát triển nhà ở xã hội để bán, cho thuê, cho thuê mua nhà ở đối với các  nhóm đối tượng chính sách theo quy định của Luật Nhà ở và các văn bản hướng dẫn thi hành đã giúp cho hàng triệu hộ gia đình khu vực đô thị không có khả năng chi trả nhà ở theo cơ chế thị trường có cơ hội tạo lập và cải thiện nhà ở đảm bảo thực hiện chính sách an sinh xã hội. Đặc biệt là các đối tượng là người có công với cách mạng, người thu nhập thấp khu vực đô thị; cán bộ, công chức, viên chức và công nhân khu công nghiệp.

Các chính sách hỗ trợ phát triển nhà ở xã hội đã được nghiên cứu, xây dựng điều chỉnh phù hợp với từng nhóm đối tượng, từng địa phương, từng khu vực, theo từng giai đoạn phát triển kinh tế xã hội của đất nước, nhận được sự đồng tình, ủng hộ và đánh giá cao của các tầng lớp nhân dân, nhất là các cấp ủy đảng, chính quyền, đoàn thể từ Trung   ương đến địa phương; đặc biệt là sự ra đời của Luật Nhà ở năm 2023 đã ghi nhận sự điều chỉnh của nhà nước trong các lĩnh vực trong đó có các quy định về nhà ở xã hội xuất phát từ tình hình thực tiễn.

Các mô hình khu đô thị nhà ở xã hội với hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội đồng bộ dành cho người thu nhập thấp đô thị và nhà ở cho công nhân khu công nghiệp đã góp phần  khẳng định một hướng đi mới trong việc kết hợp giữa phát triển kinh tế với đảm bảo an sinh xã hội, thực hiện mục tiêu xã hội chủ nghĩa hướng tới con người, vì con người, đảm bảo tiến độ và công bằng xã hội của Đảng và Nhà nước ta. Đẩy mạnh phát triển nhà ở xã hội cũng được các cơ quan quản lý, chuyên gia xác định là một trong các giải pháp đảm bảo để thị trường bất động sản phát triển ổn định, lành mạnh, phù hợp với điều kiện thực tế của nước ta trong giai đoạn hiện nay và những năm tiếp theo.

Từ năm 2021 đến tháng 12 năm 2024, trên địa bàn cả nước có 644 dự án nhà ở xã hội đã được triển khai với quy mô 580.109 căn. Trong đó, số lượng dự án hoàn thành là 96 dự án với quy mô 57.652 căn; số lượng dự án đã khởi công xây dựng là 133 dự án với quy mô 110.217 căn; số lượng dự án đã được chấp thuận chủ trương đầu tư là 415 dự án với quy mô 412.240 căn.

Để thực hiện các Nghị quyết của Đảng, Nhà nước trong việc phát triển kinh tế và chăm lo đời sống cho người dân, nhất là người lao động có thu nhập thấp, Chính phủ khẳng  định việc phát triển nhà ở xã hội là một trong những nội dung quan trọng của chính sách phát triển kinh tế – xã hội. Với mục tiêu được đặt ra là hoàn thành thực hiện xây dựng một triệu căn nhà xã hội đến năm 2030, đây là một mục tiêu vô cùng khó khăn và cấp bách, thể hiện quyết tâm chính trị cao của Đảng và nhà nước ta.

*Một số vướng mắc trong phát triển nhà ở xã hội.

Một là, theo quy định của pháp luật hiện hành thì cả chủ đầu tư và người mua nhà ở xã hội đều được vay vốn ưu đãi từ ngân hàng chính sách xã hội. Nhưng thực tế các gói ưu đãi để phát triển nhà ở xã hội (như gói 30 nghìn tỷ trước đây (năm 2013) và gói 15 nghìn tỷ theo NQ11 của Chính phủ) đều chỉ cho người mua nhà vay và nghĩ rằng người mua nhà được vay là gián tiếp cho Chủ đầu tư vay. Điều này chỉ đúng với lại nhà ở xã hội để bán, còn với chủ đầu tư xây dựng nhà ở cho thuê thì không được hưởng ưu đãi này. Đây là chưa hoàn thiện kéo dài nhiều  năm chưa được khắc phục nên loại hình nhà ở cho công nhân thuê được kêu gọi đầu tư nhiều năm nay nhưng không xây dựng được bao nhiêu, cả nước có khá ít dự án mà chủ  đầu tư phải tự bỏ vốn hoặc vay vốn của ngân hàng thương mại để đầu tư. Nhưng khi cho công nhân thuê lại phải trình thẩm định giá cho thuê.

Hai là, việc quy hoạch, bố trí quỹ đất, xác định diện tích đất ở dành để xây dựng nhà ở xã hội tại các dự án đầu tư xây dựng nhà ở thương mại, khu đô thị còn chưa phù hợp với quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất; quy hoạch đô thị; chương trình, kế hoạch phát triển nhà ở; điều kiện kinh tế - địa lý của từng vùng, miền, địa phương và nhu cầu nhà ở thực tế của người dân. Điều này dẫn tới thiếu quỹ đất để phát triển nhà ở xã hội.

Ba là, ngân sách nhà nước còn khó khăn, chưa bố trí được nguồn vốn ưu đãi cho vay phát triển nhà ở xã hội, nhà ở công nhân; chưa có cơ chế để huy động các nguồn lực hợp tác công tư có hệ thống, hiệu quả, phù hợp với quy định pháp luật.

Bốn là, nhiều địa phương chưa quan tâm phát triển nhà ở xã hội, nhà ở cho công nhân, người lao động khu công nghiệp; chưa thực hiện phủ kín quy hoạch làm cơ sở xác định quỹ đất nhà ở xã hội; chưa đưa các chỉ tiêu phát triển nhà ở, đặc biệt là chỉ tiêu phát triển nhà ở xã hội, nhà ở cho công nhân vào kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội 5 năm và hang  năm để kiểm tra, đôn đốc; chưa thực sự quyết liệt trong công tác cải cách thủ tục hành chính, tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp và người dân tham gia đầu tư xây dựng nhà ở xã hội.

Năm là, nhiều doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh trong khu công nghiệp chưa quan tâm đến nhà ở cho công nhân, người lao động của mình. Doanh nghiệp chưa có kế hoạch xây dựng nguồn nhân lực bền vững cho định hướng trung và dài hạn.

Sáu là, việc ứng dụng công nghệ thông tin và các giải pháp kỹ thuật cao chưa được  áp dụng trong quản lý nhà ở xã hội vì đầu tư ban đầu cao, doanh nghiệp và nhà đầu tư chưa được hưởng chính sách ưu tiên cho việc ứng dụng công nghệ cao như các lĩnh vực khác như nông nghiệp, y tế, giáo dục.

2. Nhiệm vụ và giải pháp để thúc đẩy phát triển nhà ở xã hội đến năm 2030

Nhiệm vụ trọng tâm trong phát triển nhà ở xã hội từ nay đến năm 2030, thực hiện thành công Đề án “Đầu tư xây dựng ít nhất 1 triệu căn hộ nhà ở xã hội cho đối tượng thu nhập thấp, công nhân khu công nghiệp giai đoạn 2021-2030”. Để thực hiện thành công nhiệm vụ này, tác giả xin đề xuất một số giải pháp sau:

Một là, phát triển nhà ở xã hội nên hướng đến sản phẩm bình dân để người nghèo, người thu  nhập thấp, công nhân dễ dàng tiếp cận và sở hữu. Vì vậy, dự án nhà ở xã hội nên là đầu tư  công, trong đó Nhà nước giữ vai trò chủ đạo. Nhà nước cần phải tạo quỹ đất sạch cho các dự án phát triển nhà ở xã hội, hướng tới nhà ở xã hội có giá mua, thuê hoặc thuê mua thấp để phù hợp với khả năng tài chính của các đối tượng được thụ hưởng, để người mua hoặc thuê, thuê mua chỉ phải bỏ ra một khoản tiền ít hơn mà vẫn thỏa mãn về điều kiện ở của mình.

Hai là, Nhà nước cần ban hành cơ chế riêng đối với trình tự, thủ tục thực hiện dự án phát triển nhà ở xã hội nhằm thu hút các nhà đầu tư tham gia. Có cơ chế khuyến khích (về đất đai, tài chính, xây dựng...) đối với hộ gia đình, cá nhân tham gia đầu tư xây dựng nhà ở cho thuê (nhà trọ)  theo mô hình nhà ở xã hội, để nâng cao chất lượng nhà ở cho thuê, phục vụ tốt hơn chất lượng sống của người lao động.

Ba là, Nhà nước phải bố trí nguồn lực để đầu tư hệ thống hạ tầng xã hội thiết yếu như: trường học, bệnh viện, khu sinh hoạt cộng đồng, vui chơi thể thao, chợ... trong và ngoài các dự án  nhà ở xã hội, đặc biệt là tại các khu vực có đông công nhân và người lao động. Đồng thời có riêng chính sách nhà ở cho công nhân để có cơ chế khuyến khích, ưu đãi nhằm phát triển loại hình nhà lưu trú cho công nhân trong khu công nghiệp.

Bốn là, đẩy mạnh công tác tuyên truyền về trách nhiệm phát triển nhà ở xã hội là của toàn xã hội trên nguyên tắc bảo đảm hài hoà lợi ích của các bên tham gia theo tinh thần Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII: “Đẩy mạnh tuyên truyền mục tiêu giảm nghèo sâu rộng, khơi dậy ý chí chủ động, vươn lên của người nghèo, tiếp nhận và sử dụng có hiệu quả chính sách và nguồn lực hỗ trợ của Nhà nước, của cộng đồng để thoát nghèo. Tiếp tục thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững. Phát triển và mở rộng các loại hình nhà ở; đẩy mạnh phát triển nhà ở xã hội, nhà ở cho thuê, nhà ở giá rẻ, nhà ở cho công nhân các khu công nghiệp; tạo điều kiện khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia phát triển nhà ở theo cơ chế thị trường cho các đối tượng chính sách xã hội. Phấn đấu đến năm 2025, diện tích nhà ở bình quân toàn quốc khoảng 27 - 27,5 m2 sàn/người”[2.

Nhà ở là nhu cầu thiết yếu và là vấn đề có tính toàn cầu, tình trạng thiếu nhà ở diễn ra ở cả những nước nghèo và cả những quốc gia giàu. Vì vậy, ở mỗi quốc gia đều có những ưu đãi về nhà ở xã hội để đảm bảo chỗ ở cho đa số người dân, ở Việt Nam nhà nước luôn dành sự quan tâm đặc biệt đối với vấn đề nhà ở đặc biệt là nhà ở xã hội cho các đối tượng có liên quan được quy định trong Luật nhà ở năm 2023. Hy vọng rằng với sự nỗ lực của toàn xã hội, mơ ước về “an cư lập nghiệp” của mọi người đều có thể trở thành hiện thực.